Trzask warsztatów, mrok sal fabrycznych. Relacja z drugiego dnia VIII Festiwalu Teologii Politycznej

16 października w Domu Literatury w Warszawie odbyło się drugie spotkanie w ramach VIII Festiwalu Teologii Politycznej. Wieczór ten uświetnili znakomici prelegenci: Dariusz Gawin – historyk idei, publicysta, wicedyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego; Dariusz Karłowicz – filozof, publicysta, wydawca książek, prezes Fundacji Świętego Mikołaja oraz Mateusz Werner – filozof kultury, krytyk filmowy, kulturoznawca. Dyskusję, którą prowadził Jakub Moroz, przeplatały fragmenty Ziemi obiecanej, odczytane przez Andrzeja Ferenca. Spotkanie zwieńczyła emisja Ziemi obiecanej w reżyserii Andrzeja Wajdy.

Dyskusję rozpoczął Mateusz Werner, problematyzując literacką przynależność Reymonta do nurtu realizmu – z jednej strony pisarz tworzył przed przełomem lingwistycznym, kiedy to podstawową aspiracją literatury było oddanie rzeczywistości. Chęć konkurowania z pisarzami epoki, posługującymi się językiem bogatym, czy wręcz rozbuchanym, skłaniała jednak Reymonta do nieco bardziej poetyckiej formy, cenionej przez rodzimych odbiorców.

Bez względu na klasyfikację literacką Reymonta, w jego zmyśle reporterskim, co podkreślił Dariusz Karłowicz, wyraźnie wyłania się rys polityczny – polityczności w sensie szerszym niż potoczny, dotyczącym żywotnych dla wspólnoty problemów. Pisarz jawi się jako ktoś, kto stara się ukazać rejony rzeczywistości wspólnot, które do tej pory były marginesem kultury i polityki, a które chce poprzez ich opis upodmiotowić. Do politycznego imaginarium Reymont starał się włączyć zarówno wieś opisaną w Chłopach, jak i dziką, kapitalistyczną Łódź.

To kiełkująca polska nowoczesność – transformacja, kapitalizm – opisana w Ziemi obiecanej stanowi punkt wyjścia dla pokolenia ojców polskiej niepodległości. Reymont opisywał tę nowoczesność jako siłę, którą należy okiełznać, by stworzyć mocne państwo narodowe. W tym kluczu pisarz nabiera niesamowitej aktualności – pokazuje bowiem, jak twierdzi Dariusz Gawin, w jaki sposób siła, jaką jest gwałtowna transformacja, może zniszczyć solidarność w narodzie, o czym Polacy mogli się przekonać na początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku.

Nowoczesność bowiem i jej siła wymagają zagospodarowania – moc, którą dysponuje Borowiecki powinna być, zdaniem Dariusza Karłowicza, zagospodarowana przez państwo, którego w opisywanych przez Reymonta realiach brakuje. Bez instytucji państwowych nowoczesność nie może zaistnieć. Noblista jest zatem twórcą, mówiącym o tragedii wspólnot nieupodmiotowionych politycznie – lekcja Chłopów i Ziemi obiecanej pokazuje, jak ważny w unowocześnianiu jest udział całego narodu ze wszystkimi jego warstwami. Ich odgórne, przedmiotowe uobywatelnienie skazane jest na porażkę.

Już dziś zapraszamy na ostatnie spotkanie w ramach VIII Festiwalu Teologii Politycznej, „Reymont. Noblista” – 24 października w Domu Literatury o godzinie 18:00. Spróbujemy odpowiedzieć, w jakim kontekście i atmosferze prestiżowa nagroda została przyznana drugiemu w dziedzinie literatury Polakowi; jaka była ówczesna recepcja Reymonta, ale także – co dla nas najistotniejsze – jak Reymonta czytamy dziś. Zachęcamy do rejestracji!

Maciej Nowak

 PARTNERZY I PATRONI

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Fot. Jacek Łagowski

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!