Nakręcona 90 lat temu „Europa” odnaleziona w berlińskich archiwach

Instytut Pileckiego od lat we współpracy z Bundesarchiv prowadzi digitalizację dokumentów archiwalnych. Wśród nich znalazł się, uważany dotychczas za zaginiony, dwunastominutowy film Franciszki i Stanisława Themersonów „Europa”. Pierwsza projekcja „Europy” miała miejsce w 1932 roku i była poprzedzona czytaniem poematu Anatola Sterna o tym samym tytule. Film stworzony w duchu awangardy był ważnym świadectwem kultury polskiej i światowej. „Europa” zaginęła jednak w wojennej zawierusze; negatyw miał się znajdować w Warszawie na Królewskiej w domu, który się spalił, a druga kopia w laboratorium w Paryżu, z którego Niemcy wszystko wywieźli. Sam Stefan Themerson mówił o filmie, że „prawie na pewno nie istnieje”.

Zabiegi reżyserskie, takie jak wykorzystywanie odwróconych zdjęć poklatkowych, negatywów, zdjęć archiwalnych, animacji przedmiotów i wielokrotnej ekspozycji czynią z „Europy” dzieło wyraziście reprezentujące awangardę artystyczną lat 20. Nic dziwnego: Franciszka i Stefan Themersonowie byli czołowymi postaciami polskiej awangardy międzywojennej. Stworzyli oryginalną koncepcję filmu eksperymentalnego, który łączył poetykę i surrealizm fotomontażu z lirycznym wymiarem kadru filmowego. Wartość artystyczna „Europy” jest zatem niepodważalna.

Zabiegi reżyserskie czynią z „Europy” dzieło wyraziście reprezentujące awangardę artystyczną lat 20.

Jak mówi Magdalena Gawin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego: To pokazuje, jak bardzo potrzebne było powstanie Instytutu Pileckiego i jego placówki w Berlinie. Właśnie w ten sposób chcemy budować długofalową politykę historyczną, która w tym wypadku nie tylko uzupełnia luki ciągłości historycznej Polski, ale także odkrywa i przywraca do międzynarodowego obiegu dobra kultury, bardzo cenne z perspektywy ogólnoeuropejskiej – zaznaczyła.

Instytut Pileckiego analizuje przeszłość kształtowaną przez dwa totalitaryzmy: niemiecki i sowiecki. Gromadzi on i udostępnia dokumenty archiwalne, a także wspiera projekty naukowe i inicjatywy rozpowszechniające wiedzę o ubiegłym stuleciu. Hanna Radziejowska, dyrektor oddziału berlińskiego Instytutu Pileckiego, podkreśla: Współpracujemy z Bundesarchiv, mamy szeroko zakrojony program badań archiwalnych na terenie całych Niemiec. W przyszłości chcemy, tak jak dotychczas, jak najwięcej mikrohistorii wydobyć na wierzch wzbogacając powszechną świadomość historyczną w Niemczech i w Polsce.

Premierowy pokaz „Europy” odbędzie się 06.10 w ramach 65. BFI London Film Festival, we współpracy z Jasią Reinhardt, spadkobierczynią Themersonów oraz Themerson Estate. Partnerem wydarzenia jest Instytut Pileckiego. W Polsce zaś „Europę” będzie można zobaczyć 15 października w Kinie Iluzjon.

Opracował Konrad Czapski

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych 52 numerów TPCT w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!