Nihilizm i nowoczesność. Konferencja. 27-29 października

Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Centrum Badań Porównawczych nad Literaturą i Sztuką Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, Redakcja Kwartalnika „Kronos” i Zakład Semiotyki Literatury Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu zapraszają do udziału w konferencji:

Nihilizm i nowoczesność

w dniach 27 – 29 października 2011 roku w Warszawie
Siedziba Instytutu Sztuki PAN,
ul. Długa 28 (sala im. Juliusza Starzyńskiego, I piętro).

Problematyka nihilizmu staje się dziś w Polsce ważnym tematem coraz częściej podejmowanym przez badaczy z różnych obszarów i specjalności. Niniejsza konferencja ma na celu zbadanie problematyki nihilistycznej w kontekście szeroko rozumianej nowoczesności, która od dawna znajduje się w centrum zainteresowania historyków filozofii, teologów, historyków i teoretyków literatury, teatru, sztuk plastycznych i muzykologów. Związki nihilizmu i nowoczesności wydają się dziś dość oczywiste, choć ze względu na różnice w definiowaniu obydwu pojęć mogą być one rozmaicie rozumiane. Nie wyznaczając ściśle ram chronologicznych zagadnienia, można potraktować zdanie Goethego, które przyswoił sobie i rozpowszechnił Max Stirner jako zawołanie nihilistyczne: „Ich hab’ mein’ Sach’ auf Nichts gestellt” – „Moją sprawę ufundowałem na nicości”. Odrzucanie wszelkiej podstawy, Grund, w myśleniu filozoficznym wydaje się zasadnicze dla zarówno nowoczesności jak nihilizmu.

Jedną z bardziej intrygujących form, w jakiej podstawowa problematyka ludzka ujawnia się dziś naszym oczom, jest dyskusja wokół tzw. kresu, końca czy wyczerpania nowoczesności, pojmowanej nie tyle historycznie, jako konkretna epoka w dziejach kultury i cywilizacji, ale raczej duchowe uniwersum, w którym ideą przewodnią, organizującą całość kreacyjnych ambicji i interpretacyjnych uroszczeń – jest pojęcie ładotwórczego projektu. Kres tak rozumianej nowoczesności jest wskazywany przez zwolenników tego rozpoznania wszędzie tam, gdzie sięgały ładotwórcze, porządkujące chaos, nowoczesne usiłowania – od kryzysu nowoczesnej antropologii (problem podmiotowości), rozkładu funkcjonalności schematów porządkowania problemów metafizycznych (rozpad poręcznego dualizmu epistemologicznego: rozum versus wiara), rozchwiania wypracowanych w nowoczesności modeli kulturowych i politycznych (kultura narodowa, państwo narodowe) i ekonomicznych (gospodarka narodowa). Także w rozumieniu tej podstawowej relacji, jaką jest relacja człowiek – język, zachodzą wciąż niezwykłe zmiany, które dałyby się opisać za pomocą metaforycznej formuły: „kłopot z nowoczesnością”.

Jeśli zgodzimy się, że w metaforze tej coś ważnego się ujawnia i że dzięki niej możemy to coś lepiej zrozumieć, proponujemy przyjąć jeszcze dwa inne założenia. Pierwsze: dzisiejsza diagnoza kryzysu nowoczesności nie dotyczy w istocie empirycznych epifenomenów jej historycznego rozwoju, ale jest raczej odkrytym ex post opisem zawartych w niej immanentnie znamion możliwego rozkładu, co zresztą nie może dziwić nikogo, kto badał jej początki, i co wynika wprost z definicji nowoczesności jako projektu. Dowodów na to dostarczają dzieje pojęcia nihilizmu, przejawiającego się historycznie jako modyfikacje trzech podstawowych form negacji: negacji istnienia, sensu i wartości, a który pojawił się u samych źródeł nowoczesności, będąc świadectwem znajomości własnych granic, jaką ładotwórczy projekt dysponował od pierwocin swego założenia i stanowiąc dziś dla nas swoisty wziernik w nowoczesną samoświadomość. Nihilizm jest wielkim tematem literatury i filozofii nowoczesnej, a więc tej, której tworzeniu towarzyszyła refleksja nad społecznymi i egzystencjalnymi implikacjami projektu nowoczesności; istnieją przykłady utworów, a nawet całych twórczości, podejmujących wątek nihilizmu. Są wśród nich takie, które powstawały w czasach, gdy dyskurs nowoczesności dopiero się rodził, nie brak również pochodzących z okresu dojrzałej, tryumfującej nowoczesności. Pisarstwo Fiodora Dostojewskiego czy Fryderyka Nietzschego to najbardziej znane przykłady.

Organizatorzy konferencji pragną uczynić przedmiotem publicznej debaty związek nihilizmu i nowoczesności, który można by określić dziś – z perspektywy powszechnego przekonania o załamaniu się nowoczesnego projektu – jako jego rewers, albo produkt uboczny. W tym celu zapraszamy do dyskusji autorów z różnych dziedzin humanistyki, tak, aby materiał źródłowy miał jak najszerszą podstawę.

Zapraszamy do udziału w konferencji.

Michał Januszkiewicz (UAM, Poznań)
Lech Sokół (IS PAN, SWPS)
Mateusz Werner (KRONOS

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!