Ifigenia... zapomnij o niej! Seminarium Antoniego Libery o „Ifigenii” Racine'a [RELACJA]

Libera rozpoczął spotkanie od odwołania do sztuki Puszkina Borys Godunow wystawianej obecnie w Teatrze Polskim w reżyserii Petera Steina. Jest to piękne przedstawienie, bardzo malarskie, bogate, przygotowane z niemałym rozmachem; to przykład teatru, do którego chyba wszyscy tęsknimy – zachęcał i tłumaczył związek tego zaproszenia z Racine'em i Sofoklesem: ich dramaty oczekują takich samych inscenizacji, jak sztuka Puszkina. Wymagają myślenia o teatrze z pietyzmem, starannością. – To nie tylko duże nakłady środków finansowych, lecz także ogromna praca reżysera: na scenie jest blisko 50 osób, to głównie postaci z biednego ludu rosyjskiego, z których większość ma precyzyjnie przydzielone zadania, nie zachowują się chaotycznie. To bardzo budujące – pochwalił raz jeszcze Steina. Marzę, aby kiedyś została w ten sposób wystawiona któraś sztuka Racine’a. Inscenizacje postmodernistyczne, opierające się na dekonstrukcji tematu i tekstu, to w konsekwencji sztuki na nie wiadomo jaki temat – konstatował gorzko. Szycie tekstowego patchworku to metoda wynikająca z nieudolności wielu współczesnych reżyserów. Przypomina to sytuację znaną z bajki Fedrusa o lisie i winogronach – skoro lis nie może dosięgnąć owoców, będzie mówił, że są kwaśne. Mamy dziś do czynienia z tyranią reżyserów-uzurpatorów, którzy nie potrafią dobrze wystawić klasycznej sztuki, więc próbują robić ją zupełnie inaczej. Wydaje mi się, że to ważna praca, ale najczęściej nic wartościowego z ich wysiłków nie wynika – zakończył.

Kolejna część seminarium poświęcona była Ifigenii. Antoni Libera przypomniał podstawowe fakty odnośnie tej tragedii: jest to przedostatnia (poprzedzająca Fedrę) sztuka z pierwszego okresu twórczości Racine’a, z wielkiej dziesiątki pisanej przez około dekadę. Do interpretacji dzieła wprowadzał przez zachętę do prześledzenia rozwoju stylu Racine’a w kolejnych sztukach. Ifigenia powstała w 1674 roku i należy do linii tragedii antycznych, mitologicznych. Druga grupa to dramaty historyczne, głównie dotyczące starożytnego Rzymu (Brytanik, Berenika, Mitrydates). Spróbujmy uzmysłowić sobie, co tu właściwie dzieje się, jeśli chodzi o grecką mitologię – kontynuował ten sposób interpretacji. Jest II połowa XVII wieku, od czasu powstania dramatów Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa minęło około 2100 lat; na przełomie starej i nowej ery podejmowano ich tematy w Rzymie (np. łacińska Fedra Seneki). Półtora tysiąca lat później, w siedemnastowiecznej Francji antyczne motywy opracowano na nowo, tym razem w języku francuskim i w duchu ówczesnej wrażliwości na dramatyzm ludzkiego losu. Racine opracował klasyczne motywy na nowo, to znaczy nadał im świeży wyraz. Oryginały greckie były surowe, na swój sposób archaiczne, podczas gdy w sztukach Racine’a dostrzegamy nieprzebrane bogactwo psychologiczne, będące echem dziedzictwa duchowego i obyczajowego Europy – konstatował Libera.

W sztukach Racine’a dostrzegamy nieprzebrane bogactwo psychologiczne, będące echem dziedzictwa duchowego i obyczajowego Europy – konstatował Libera

– Ifigenia pod względem warsztatowym, pod względem formy językowej i retorycznej stoi na równie wysokim poziomie co Fedra, jest to fantastyczne zrobiony dramat. Jeśli idzie o wkład filozoficzny, echa duchowości Racine’a – tu należy być ostrożnym – uczulał słuchaczy. Figura Ifigenii była bardzo popularna w literaturze, to pogańska wersja ofiarowania Izaaka. Libera przypomniał pokrótce przebieg wydarzeń: wojska greckie zgromadzone w Aulidzie, zamiast ruszać na Troję stoją, ponieważ panuje cisza na morzu; nastroje pogarszają się, głównodowodzący Agamemnon obawia się stracić władzę, a wyrocznia mówi, że powrót wiatru jest możliwy tylko, gdy dokona się ofiara. W różnych wersjach tej historii wytłumaczenia przyczyny gniewu bogów są różne. Przykładowo, w Elektrze Sofoklesa znajdujemy wyjaśnienie, że Agamemnon zabił kiedyś w lasach Artemidy jej ulubionego jelenia, czym się chwalił, więc bogini postanowiła dotkliwie go ukarać. U Racine’a Agamemnon próbuje wybrnąć z tej sytuacji w sposób zupełnie wyjątkowy, do tego wyjątkowego wytłumaczenia jeszcze dotrzemy – zapowiadał.

Potem Libera odczytał z aktorską swadą pierwszy akt sztuki, gdzie czytelnik odkrywa powagę sytuacji Agamemnona, targanego przez wewnętrzne dylematy. W akcie drugim dramat ten znajduje swoje rozwinięcie i kulminację, co mocno uwydatnił w swojej interpretacji. Następnie przeszedł do partii finałowych, w których zwracał uwagę na sygnalizowane już wcześniej psychologiczne skomplikowanie kreacji bohaterów, utrzymując słuchaczy w niesłabnącym napięciu.

Opracowała Natalia Szerszeń

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Fot. Jacek Łagowski

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!