Antonina Karpowicz-Zbińkowska: Dietrich Buxtehude, Ciaccona: il mondo che gira

Dietrich Buxtehude, na którego koncert pielgrzymował pieszo z Lipska do Lubeki młody Bach, to mistrz formy passacaglii i chaccony - przeczytaj felieton z cyklu Perły Muzyki Dawnej

Dietrich Buxtehude (1637-1707), na którego koncert pielgrzymował pieszo z Lipska do Lubeki młody Bach, to mistrz formy passacaglii i chaccony. Obie, pokrewne, polegają na stałym schemacie, powtarzanym uporczywie w głosie basowym i rozwijających się na jego tle wariacjach w głosach wyższych. Formy te mają w sobie niezwykły potencjał, łączą bowiem w sobie zarówno pierwiastek dionizyjski, jak i apolliński.

Pierwiastek apolliński – to metoda kompozycji polegająca na wariacyjnym przetwarzaniu danego materiału muzycznego, a więc muzyka będąca przedmiotem spekulacji umysłowych, chłodnych kalkulacji matematycznych. Dionizyjski zaś, to element żywiołu zmysłów, szaleństwa i zapamiętania się, wkradający się w czysto rozumową formę. Oba pierwiastki równoważą się i wzajemnie okiełznują, dając wyidealizowany obraz ludzkiej natury.

Szaleństwa swobodnych przekształceń tematu w głosie wyższym, nawet jego pewne „rozwydrzenie”, równoważone jest przez pewność stałego powrotu do sytuacji wyjściowej, czyli do nieuchronnego tematu basowego, który gwarantuje w ten sposób niezmienny porządek, mimo chwilowych uniesień tego co w tej formie symbolizuje zmienność rzeczy. Temat basowy zwieńcza także i spina całość niczym klamrą. Tak właśnie rozumiem zagadkę mojej ukochanej formy muzycznej – chaccony, formy doskonałej.

Doskonały przegląd chaccon i passacaglii Buxtehudego można znaleźć na płycie zespołu specjalizującego się w muzyce XVII wieku Stylus Phantasticus pt. Ciaccona: il mondo che gira. Zawiera ona sonaty, passacaglie i chaccony instrumentalne, poza tym płytę zarówno otwiera, jak i zamyka kantata, obie mają formę właśnie chaccony. Ta pierwsza to Herr, wenn ich nur dich hab, zaśpiewana przez Marię Cristinę Kiehr, ta druga zaś to psalm Quemadmodum desiderat cervus (Ps 42 Jak łania pragnie wody ze strumieni) zaśpiewana przez Victora Torresa.

Antonina Karpowicz-Zbińkowska

Serdecznie zapraszamy do włączenia się w >>>ZBIÓRKĘ<<< na wydanie Tomu VI „Dzieł wybranych” o. Jacka Salija OP zatytułowanego „Kazania”. Ostatni tom naszej niezwykłej serii to zbiór 175 kazań ułożonych zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Każdy z darczyńców znajdzie się w gronie Współwydawców na pierwszych stronach książki.