Droga do Rosji - Remigiusz Forycki

Aby lepiej zrozumieć i ukazać całą głębię zawiłej, niezwykle skomplikowanej, a niekiedy wręcz dramatycznej historii odkrywania Rosji, należy spojrzeć na Voyage en Syberie Chappe’a d’Auteroche’a w kontekście życia politycznego, umysłowego i kulturalnego epoki Oświecenia.

Droga do Rosji. Spór o imperium carów (1761-1839)

Remigiusz Forycki

wydawca: Wydawnictwa UW

ilość stron: 274

ZŁOTA LEGENDA ROSYJSKIEGO OŚWIECENIA

Jean Chappe d’Auteroche nie był pierwszym Francuzem, któremu udało się zorganizować trudną i niebezpieczną ekspedycję naukową w głąb Rosji. Nie był też rzecz jasna pierwszym Europejczykiem, który eksplorował i opisał Syberię, obecność zachodnioeuropejskich podróżników i misjonarzy w azjatyckiej części Imperium carów
sięga bowiem aż XIII wieku. Niemniej znaczenie jego wyprawy jest pod każdym względem wyjątkowe i stanowi ona przełom w dziejach opisóww Rosji.

Aby lepiej zrozumieć i ukazać całą głębię zawiłej, niezwykle skomplikowanej, a niekiedy wręcz dramatycznej historii odkrywania Rosji, należy spojrzeć na Voyage en Syberie Chappe’a d’ Auteroche’a w kontekście życia politycznego, umysłowego i kulturalnego epoki Oświecenia. Ogromne zainteresowanie, jakie wzbudziła w Europie i w Rosji jego relacja z podróży, oraz namiętne polemiki, spory, a nawet „boje” o imperium carów, jakie wywołała, czynią z niej jedyny w swoim rodzaju, a nieznany wcześniej fenomen naukowo-literacki. Relacja ta równocześnie inauguruje potężną falę „podróży do Rosji”, które staną się – głównie w XIX wieku – źródłem konfliktów ideologiczno-estetycznych. A chodzi tutaj wszak o pierwsze pióra, takie jak de Maistre, Jan Potocki, pani de Stael, Balzak, Custine,  Aleksander Dumas czy Teofil Gautier. Ich nazwiska odcisnęły trwały ślad w świadomości odbiorców nie tylko europejskich, lecz także rosyjskich.

Przypisywanie aż tak dużego znaczenia autorowi dotąd mało znanemu wymaga oczywiście przedstawienia wiarygodnej dokumentacji i przeprowadzenia rzetelnej argumentacji. W tradycji europejskiej (szczególnie w Polsce) kluczową rolę w ujawnieniu prawdziwego dla wielu, azjatyckiego oblicza Rosji przypisywano dotąd de Custine’owi i jego Rosji w roku 1839. Nie umniejszając bynajmniej znaczenia książki markiza de Custine, szczególnie zaś jej dużych walorów literackich, pragnę z całą mocą podkreślić, iż teza o jej rzekomym nowatorskim charakterze, jakoby odkrywającym dopiero co Rosję Europie, powinna ulec weryfikacji. Siłą Custinowskich listów z Rosji są zapewne niepowtarzalna poetyka opisu, ich wartości stylistyczno-literackie czy bogaty i dynamiczny sposób obrazowania.

Natomiast charakter pionierski, nowatorski i odkrywczy w ukazaniu imperium carów przypadnie w pierwszym rzędzie Chappe’owi d’Auteroche’owi i jego Voyage en Siberie wraz z tekstami towarzysza˛cymi: znakomitymi rycinami Jeana-Baptiste’a Le Prince’a, opisem Kamczatki Stiepana P. Kraszennikowa czy Antidotem– refutacją pióra samej Katarzyny II.

Jeżeli zaś weźmiemy pod uwagę inne osiemnastowieczne teksty o Rosji, stanowiące jakby uzupełnienie i polityczne „dookreślenie” wystąpienia Chappe’a d’Auteroche’a, w szczególności relację wspomnianego już księdza Jube, Memoirs secrets sur la Russie Massona czy choćby pisma Claude’a-Carlomana de Rulhiere’a, to musimy stwierdzić, że u progu XIX wieku Rosja przestała już być krajem nieznanym i tajemniczym. Miraż rosyjski w zasadniczy sposób zmienia swój charakter: z oświeceniowego fantazmatu „czystej, niezapisanej karty”, Paragwaju filozofów-jezuitów, Rosja staje się ostoją sił konserwatywnych i głównym orężem walki z polityczną rzeczywistością porewolucyjnej Europy. „Żandarm i arbiter Europy”, „kat ludów”, „strażniczka porządku europejskiego” – oto niektóre tylko określenia rejestrujące zasadnicze zmiany, jakie się dokonały w mentalności zachodnioeuropejskich myślicieli piszących o samodzierz˙awnej Rosji. De Custine ujmie to wszystko w osobliwą, dramatyczną całość, dokona zadziwiającej syntezy filozoficzno-literackiej. W tym znaczeniu jest on raczej Cervantesem opisów podróży do Rosji, ich epigonem. Natomiast prawdziwym odkrywcą, wielkim eksploratorem, Kolumbem Imperium Północy był z całą pewnością Chappe d’Auteroche, którego relacja, uświetniona ilustracjami Le Prince’a, stanowi filozoficzne, literackie, artystyczne – a nade wszystko –  podróżnicze wydarzenie drugiej połowy XVIII wieku.

Przeczytaj dłuższy fragment książki

Przejrzyj jej spis treści

Przypis:

1 Zob. na ten temat m.in.:Nouvelles archives des missions scientifiques et litteraires. Choix de rapports et instructions, Paris 1911; M.P. Alekseev, Sibir’ v izvestiiakh zapadnoevropeiskikh puteshestvennikov i pisatelei, t. I: XIII–XVII w., Irkutsk 1932; R. Grousset, L’empire des steppes, Paris 1976; A.A. Azatjan i in., Historia poznania radzieckiej Azji, Warszawa 1979; A.I. Aleksiejew, Oswojenije russkimi Dalniego Wostoka i Russkoj Amieriki, Moskwa 1982; V. Schiltz, Histoire de Kourganes. La de´couverte de l’or des Scythes, Paris 1991.

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!