Kosmiczne (dys)harmonie [TPCT 429]

21 czerwca 2004 SpaceShipOne jako pierwszy prywatny statek osiągnął przestrzeń kosmiczną. Choć nie było to wydarzenie, które na długo przyciągnęłoby wszystkich przed ekrany i zapadło na stałe w zbiorowej świadomości – można dziś powiedzieć, że stanowi pewną cezurę. I to wcale nie przesada! Wystarczy spojrzeć na przedsięwzięcia samego Elona Muska, które rozrosły się od tego momentu, a także na wszystkie startupy, agendy, prywatne biznesy, które właśnie utkwiły swój wzrok nie tyle w firmamencie, co w przestrzeni, która niesie tak wiele możliwości. I wcale nie idzie tu o potęgę kapitalizmu, który osiągnął pułap inwestycji, który był dostępny jedynie dla państw jako takich (i to tylko niektórych!). Rzecz obrazuje pewien rodzaj demokratyzacji przestrzeni okołokosmicznej i samego kosmosu, obrazując tym samym, że globalizacja to proces jedynie przejściowy, bo zdajemy się wkraczać w przestrzeń uniwersalizacji, tyle, że nieco inaczej pojmowanej! Kosmos na wyciągnięcie ręki – to intrygujący temat, który kieruje nas zarówno w stronę spojrzenia w przestrzeń, która od zawsze uchodziła za kwintesencję harmonii, by dostrzec, że geostrategia wprowadza do niej pewien rozdźwięk.

Kosmos, od starożytności pozostawał nieustannie źródłem kontemplacji nad harmonią i porządkiem wszechświata. Już starożytni Egipcjanie obserwując regularne ruchy gwiazd na niebie, widzieli w nich nie tylko znaki bogów, ale i symbol boskiego porządku, który harmonizuje wszystkie aspekty życia, ba! w odległej od Nilu kulturze chińskiej kosmos był często postrzegany jako kosmiczna mandala, gdzie każda gwiazda miała swoje miejsce, tworząc niezmienną sieć relacji i wzajemnych zależności. W naszym kręgu kulturowym zarówno Pitagoras czy Platon, rozwijali teorie muzyki sfer, widząc w harmonicznych proporcjach niebieskich ciał odzwierciedlenie fundamentalnych zasad matematyki i estetyki. Ich koncepcje wpłynęły na średniowiecznych uczonych, którzy kontynuowali badania nad kosmicznymi cyklami i ich symbolicznymi znaczeniami. Średniowieczna Europa, zafascynowana geometrią i proporcjami, interpretowała ruchy planet jako wyraz harmonii stworzenia, odzwierciedlenie boskiego aktu stworzenia. W epoce Oświecenia pojęcie kosmosu jako harmonijnej struktury rozszerzyło się o naukowy rozum wszechświata. Astronomowie, tacy jak Johannes Kepler czy Isaac Newton, opracowali matematyczne modele ruchu planet oparte na prawach fizyki, które potwierdzały i jednocześnie odkrywały nowe aspekty kosmicznej symfonii. Ich odkrycia, chociaż zmieniały nasze rozumienie wszechświata, nie zmieniały jego fundamentalnego charakteru jako miejsca porządku absolutnego.

Jednak odczuwanie harmonii to pewna idea, która wraz z nastaniem nowoczesności i technologii umożliwiającej przekraczanie bariery grawitacji, zaczęła zmieniać swoje oblicze. Oczywiście nauka, w tym fizyka wraz z wielkimi odkryciami teorii względności, ukazywała, że przestrzeń, choć nieco inna niż zwykliśmy ją postrzegać, nadal jest oparta na prawach i płynącym z nich porządku. Jednak obok idei, pojawiła się praxis: kosmos staje się nowym polem geostrategicznej rywalizacji. Podczas gdy dawniej dominowały mocarstwa takie jak USA i ZSRR i to one prowadziły sławne "gwiezdne wojny", dziś do gry wkraczają nowe potęgi, jak Chiny czy Indie. Każde z tych państw widzi kosmos jako strategiczne przedłużenie swojej władzy i wpływów. Misje na Księżyc czy Marsa nie są już jedynie naukowymi przedsięwzięciami, ale także demonstracjami potęgi i technologicznej przewagi. W tej nowej rzeczywistości, zdaje się pojawiać swoista kosmiczna dysharmonia.

W tym numerze – podążając śladami poety – sięgamy, gdzie wzrok nie sięga, zastanawiając się, jak postrzegany jest dziś kosmos? Jak przestrzeń ta wpływa zarówno na kulturę, jak i światową rywalizację? Jakie są najważniejsze wyzwania związane z rozwojem eksploracji kosmosu w kontekście współczesnych aspiracji państw i prywatnych przedsiębiorstw? Czy możemy mówić o nowej erze kosmicznej, gdzie prywatne inicjatywy i technologiczne osiągnięcia zmieniają dotychczasowe postrzeganie kosmosu jako symbolicznego odzwierciedlenia harmonii? A może jesteśmy świadkami narastających napięć i rywalizacji, które mogą przekształcić kosmos w pole konfliktów geostrategicznych? To są sprawy, którymi warto się zająć.

Jan Czerniecki
Redaktor naczelny

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury