Marek Cichocki, Dariusz Gawin i Dariusz Karłowicz o Andrzeju Walickim

20 sierpnia zmarł profesor Andrzej Walicki, filozof i historyk idei. Urodził się w Warszawie w 1930 roku. Studiował w Łodzi i Warszawie. Był uczniem profesora Tadeusza Kotarbińskiego. W 1972 roku otrzymał tytuł profesora. Pracował na Uniwersytecie Warszawskim oraz Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Wykładał min. na Uniwersytecie w Canberze i Oxfordzie. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół komunizmu, liberalizmu, patriotyzmu, nacjonalizmu i mesjanizmu. Był obok Kołakowskiego, Baczki i Szackiego jedną z osób tworzących tzw. „warszawską szkołę historii idei”. W 1998 roku otrzymał nagrodę Eugenia Balzana – najważniejszą europejską nagrodę w dziedzinie humanistyki – za wkład w badanie dziejów myśli rosyjskiej i polskiej. W 2005 roku za wybitne zasługi dla nauki został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Profesor Walicki opublikował ponad dwadzieścia książek oraz kilkaset artykułów. Jego ostatnia książka to O Rosji inaczej, która jest zbiorem przemyśleń na temat historii, filozofii i polityki XIX i XX-wiecznej Rosji.     

Marek A. Cichocki: Odszedł jeden z najważniejszych myślicieli w historii powojennej Polski. Andrzej Walicki często zaliczany jest do kręgu warszawskiej szkoły historyków idei, chociaż ja myślę, że jego refleksja nad polską i rosyjską tradycją polityczną XIX i XX wieku jest tak wielka, że nie podlega tego typu zaszufladkowaniom. Ale zastanawiam się, czy na pewno jego refleksja jest dobrze znana w Polsce. Mam wątpliwości, ponieważ Walicki był bardzo uparty i przekorny, czasem aż do granic pewnego dziwactwa; był wierny swoim przekonaniom i szedł na przekór przyjętym poglądom na temat historii Polski oraz polskiej, a także rosyjskiej myśli.

Dariusz Karłowicz: Istotna część namysłu Walickiego – w tym jego habilitacyjna książka W kręgu konserwatywnej utopii – dotyczy kwestii rosyjskiej myśli politycznej XIX wieku. To właśnie studiowanie tego zagadnienia i zrozumienie go traktował jako swoją misję centralną, narażając się na złośliwości ze strony Kołakowskiego. Nie jest to oczywiście nowe zagadnienie w polskim myśleniu, bo i Mickiewicz, Staszic, Czartoryski, i oczywiście Brzozowski uważali, że jest to zasadniczym punktem odniesienia dla Polaków, z kolei Mochnacki i Krasiński byli tutaj rarogami. Wszystko zmieniło się za sprawą komunizmu i stalinizmu, które tę perspektywę stanowczo zmieniły, co widać w Polsce choćby w trwającej pamięci o Katyniu, będącej słupem granicznym tych pasji i inspiracji. Potem przychodzi rok ’89, a następnie ’99 i Putin – od tego momentu pasje Walickiego wydają się coraz bardziej ekstrawaganckie na naszym gruncie.

Dariusz Gawin: W odniesieniu do Walickiego użyłbym słowa „samo-swój” – jego poglądy nie były do zaakceptowania przez żadną ze stron wielkich sporów ideowych w Polsce. Dobrze widać to w latach ’90, kiedy Walicki ostro krytykował prawicę za antykomunizm, lustrację czy kwestię rozliczeń w stosunku do PRL-u. Wtedy jego interpretacja Rosji i jej relacji z komunizmem pasowała do tego, ale za chwilę się to zmieniło. Walicki bronił wtedy Rosji przed – jak to ujął – „abstrakcyjnym okcydentalizmem”, co pasowało również do Polski. Okazało się, że jego sposób traktowania polskiej tradycji  –  podobny do obrony przed „abstrakcyjnym okcydentalizmem”, który był kryptonimem dla neoliberalnej transformacji  – nie pasował do liberalnego oglądu krytyki polskości, która miała się zmienić. W tym sensie Walicki szedł pod prąd.

Marek A. Cichocki: Oprócz misji studiowania refleksji nad rosyjską tradycją, Walicki jest autorem fundamentalnych tekstów dotyczących polskiej myśli politycznej – są to teksty o republikanizmie, polskim romantyzmie, mesjanizmie, oświeceniu. Wyrasta z nich obraz polskiej tradycji narodowej jako jednej z najważniejszych historycznych i politycznych zjawisk w Europie.

Dariusz Gawin: W jego wielkim dorobku, w malutkiej książeczce Trzy patriotyzmy –  swego czasu olśniewającej w podejściu – Walicki był na tyle przenikliwy i silny intelektualnie, że potrafił powiedzieć – w przeciwieństwie do większości – że są trzy źródła polskiego patriotyzmu: republikanizm, romantyzm i endecka kategoria interesu narodowego. Andrzej Walicki splótł to w całość i pokazał żywą polską tradycję, do której powinniśmy się odwoływać i o której zawsze powinniśmy myśleć.     

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!