Piotr Nowak ze „Skrzydłami Dedala”

Tegoroczna edycja Nagrody Literackiej „Skrzydła Dedala” została przyznana prof. Piotrowi Nowakowi za książkę „Przemoc i słowa. W kręgu filozofii politycznej Hannah Arendt” wydaną w 2018 r. przez Bibliotekę Kwartalnika KRONOS. W trakcie uroczystej gali członek jury –OP Janusz Pyda – podkreślił w laudacji na cześć autora jego zdolność do łączenia ważkich, filozoficznych treści, z doskonałym literackim stylem, który przybliża czytelnikom najważniejsze intelektualne problemy współczesności.

Autor książki zapytany w dzień wręczenia nagrody o aktualność przesłania Hannah Arendt – które przedstawia w „Przemocy i słowach”– odpowiedział redakcji Teologii Politycznej:

Jest taki esej Hannah Arendt „Co to jest wolność?” I ona w nim pisze, że starożytni Grecy w ogóle nie troszczyli się o swoją wolność, ponieważ byli ludźmi wolnymi. Wolność po prostu się tam czuło, wolnością oddychano, wolność – pisze Arendt – „miała charakter rzeczywistości światowej”. Czy coś się zmieniło od tamtych czasów? Chyba tak. Czy to, że dzisiaj tak wiele się o niej mówi, nie świadczy o tym właśnie, że wolność stała się udziałem niewielu? Wszystko jest bowiem tak ułożone – dodaje Arendt – „jakby ludzie w momencie, kiedy chcą wolności, tracili możność bycia wolnymi”.

Tego dnia mieliśmy też okazję porozmawiać z Antonim Liberą, jednym z członków jury Nagrody Literackiej „Skrzydła Dedala”, na temat uzasadnienia wyboru tegorocznego laureata.

Teologia Polityczna: „Przemoc i słowa” to pierwsza książka  stricte filozoficzna nagrodzona Skrzydłami Dedala. Co szczególnie zwróciło uwagę  jury na tę właśnie pozycję – tak intelektualnie wymagającą dla czytelnika?

Antoni Libera: Gwoli ścisłości: Nagrodą tą – wprawdzie w poprzedniej formule (jako Nagroda im. A. Kijowskiego), ale to bez znaczenia – były już wyróżniane książki o charakterze filozoficznym, jak choćby „Etyka absolutna a społeczeństwo otwarte” Ryszarda Legutki, „Koniec snu Konstantyna” Dariusza Karłowicza czy „Wojny Kultur” Agnieszki Kołakowskiej. Tak więc książka Piotra Nowaka wpisuje się w ten właśnie ciąg pozycji eseistycznych.

„Przemoc i słowa” zwróciły naszą uwagę głównie swoim wysokim poziomem intelektualnym i horyzontem zainteresowań autora połączonym z przystępnością dyskursu i wyraźnym osobistym zaangażowaniem piszącego. Mimo że zebrane w tej książce eseje dotyczą postaci i pisarzy niełatwych i wymagających, takich jak Hannah Arendt i Heidegger, a poruszane kwestie są skomplikowane i niejednoznaczne, autor pisze o nich jasno, przystępnie i niezwykle wciągająco, tak że przemawia do czytelnika nawet mniej przygotowanego. Jest to ogromna zaleta tego pisarstwa. A inną, nie mniejszą jego wartością jest pasja polemiczna. Chodzi o to, że autor pisze gorąco, „namiętnie”, sam stając się stroną sporu. Jak zwrócił na to uwagę Janusz Pyda, wygłaszający laudację, Piotr Nowak przyjmuje w swym pisaniu postawę sokratejską: „zaczepia” czytelnika i wciąga go w dyskusję; każe mu zacząć myśleć samodzielnie, odrzucić wszelkie stereotypy i kalki, i stanąć twarzą twarz z problemem.

Przedstawione przez prof. Piotra Nowaka dziedzictwo Hanny Arendt to przede wszystkim refleksja nad wolnością i odpowiedzialnością jednostki w dobie totalitaryzmu. Czy ta problematyka, XX-wieczna jakby się zdawało, jest wciąż ważna i aktualna dla współczesnego czytelnika?

Oczywiście, a być może nawet jeszcze bardziej. Bo wbrew rozmaitym teoriom i opiniom, nie skończyła się ani Historia, ani fascynacja Utopią, ani ciągotki Człowieka do totalizmu. To, co się dzieje oto na naszych oczach – tryumf ideologii emancypacji, aberracja tożsamościowa, terror politycznej poprawności, obłęd z globalnym ociepleniem i tym podobne zbiorowe szaleństwa – to wszystko jest dalszy ciąg tego, co zaczęło się w XX wieku. Nasz Laureat jest zresztą absolutnie świadomy tych tendencji i zagrożeń, i jego książka niewątpliwie – choć pośrednio – nawiązuje do obecnego status quo. Jego analiza XX-wiecznych lekcji dogmatyzmu ma być swoistą przestrogą wobec pokoleń, które tak bezmyślnie i hałaśliwie zarazem rozpoczęły wiek XXI.

Jaki obraz XX-wiecznych intelektualistów wyłania się z książki prof. Nowaka i czego uczy nas on dziś?

Obraz kreślony przez Autora jest zróżnicowany – w zależności od danej postaci. Na tym właśnie polega jego uczciwość i niezależność myślenia. Tak więc zupełnie inna jest w jego ujęciu Hannah Arendt, a inny Heidegger, mimo że jest to filozof ewidentnie podziwiany przez niego. Piotr Nowak pokazuje, jak można zachować umiar i zdrowy rozsądek w okresach „burzy i naporu”, jak i dlaczego można nie poddać się zbiorowej psychozie, a wreszcie jak znieść z honorem bezprzykładną nagonkę, której ofiarą stała się Arendt po opublikowaniu swej słynnej relacji „Eichmann w Jerozolimie”. Lektura tej książki jest bardzo inspirująca i doprawdy co chwila odsyła nas do bieżącej rzeczywistości ideowo-politycznej. Wszystkim gorąco polecam „Przemoc i słowa”. To nie tylko przewodnik po mrocznych meandrach XX wieku, to swoisty podręcznik do prześwietlania piętrowych kłamstw, fałszerstw i manipulacji naszej rzekomo racjonalnej epoki.

***

Nagroda Literacka „Skrzydła Dedala” jest przyznawana przez Bibliotekę Narodową pisarzom za książkę lub za całokształt twórczości w dziedzinie literatury pięknej, ze szczególnym uwzględnieniem prozy, krytyki artystycznej, historii oraz szeroko rozumianej problematyki społecznej. Twórczość laureatów powinna zawierać istotne walory poznawcze oraz charakteryzować się niekonwencjonalnością sądów opinii, odwagą i precyzją myśli oraz pięknem słowa. W jury nagrody zasiadają: prof. Włodzimierz Bolecki (przewodniczący), prof. Tomasz Bocheński, Antoni Libera, o. Janusz Pyda OP.

W 2018 r. nagrodę „Skrzydła Dedala” otrzymał Wojciech Tomczyk za wydaną przez Teologię Polityczną książkę „Dramaty”.

Przeczytaj pełną treść laudacji Janusza Pydy OP.

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!