Teologia trynitarna świętego Tomasza z Akwinu - Gilles Emery OP

Niniejsza książka ma przyczynić się do ukazania bogactwa trynitarnej nauki Tomasza z Akwinu. Została pomyślana jako wprowadzenie do lektury zawartego w ‘Summie teologii’ traktatu na temat Trójcy Świętej – bez ukrywania złożoności niektórych jego kwestii - Gilles Emery OP

Gilles Emery OP

Teologia trynitarna świętego Tomasza z Akwinu

rok wydania: 2014

Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii

"[...] nigdzie indziej błąd nie jest bardziej niebezpieczny, poszukiwania bardziej pracochłonne, zaś odkrycie bardziej owocne [...] [niż w odniesieniu do] jedności Trójcy [unitas Trinitatis]: Ojca, Syna i Ducha Świętego."

Powyższa uwaga św. Augustyna, którą Piotr Lombard umieścił na początku swojego studium na temat Trójcy w Sentencjach, wyraża charakter refleksji trynitarnej w złotym wieku scholastyki. Zdaniem św. Alberta Wielkiego, który był mistrzem św. Tomasza, błąd popełniony w tej dziedzinie może zniweczyć cały zamysł wiary i teologii - dlatego że refleksja trynitarna ukazuje właśnie cel ludzkiego życia: "Pełnia ludzkiego poznania dokonuje się w poznaniu Trójcy. W każdej bowiem nauce i każdej rzeczy, do której poznania przykłada się umysł, poszukujemy tego, co daje nam szczęście. Mówienie o innych rzeczach ma wartość wtedy jedynie, gdy pochodzi z tego poszukiwania i do niego nas prowadzi." Święty Tomasz idzie zatem tą samą drogą, mówiąc: "Całe nasze życie przynosi owoc [fructus] i osiąga spełnienie [finis] w poznaniu Trójcy."

To właśnie poznanie Trójcy przynosi chrześcijańska wiara, przygotowując człowieka do oglądania Trójcy. Wytycza tym samym drogę do szczęścia: "To zaś uszczęśliwiające poznanie polega, jak uczy Pan, na dwóch prawdach: tego, co dotyczy boskości Trójcy, oraz człowieczeństwa Chrystusa." Wiara w tajemnicę Chrystusa zakłada wiarę w Trójcę i ją w sobie zawiera. W pielgrzymce wiary i w nadziei osiągnięcia szczęścia powołanie teologa polega na dawaniu świadectwa o powierzonej mu tajemnicy - zgodnie z wersetem Pierwszego Listu św. Piotra przytaczanym z upodobaniem przez św. Tomasza jako opis zadania, któremu poświęcił życie w zakonie św. Dominika: "bądźcie zawsze gotowi do obrony wobec każdego, kto domaga się od was uzasadnienia tej nadziei i wiary, które w was są"  (1 P 3, 15). Rozumienie wiary w Trójcę jest zatem podstawowym zadaniem teologa i znajduje się w samym sercu nauczania św. Tomasza.

Święty Tomasz lubił określać temat swoich badań terminem "tajemnica Trójcy" (mysterium Trinitatis). Również my często używamy tego określenia dla oznaczenia trzech odrębnych osób w jedności ich tożsamej boskości. Przez "tajemnicę" należy rozumieć objawienie Boga oraz Jego planu stworzenia i zbawienia ukazujące się na różnych etapach - przede wszystkim przyjście Syna w ciele i dar Ducha Świętego - aż do pełnego odnowienia stworzenia u kresu czasu. Dla św. Tomasza "Tajemnica to właśnie sekret Mądrości, Słowo Boga - w tej mierze, w jakiej ukazuje Boga i wiąże się z kosmicznymi wymiarami zbawienia". "Tajemnica Trójcy" to zatem wyrażenie obejmujące dwa aspekty: oznacza samego Boga, który objawia się w ekonomii Syna i Ducha Świętego, udzielając w wolności daru przekraczającego wszystko, do czego ludzki rozum mógłby dojść o własnych siłach. Ta tajemnica, którą w czasach dawnego Prawa skrywała zasłona, w Nowym Przymierzu ukazuje się dzięki wierze w Chrystusa.

Komentując przytoczone wyżej słowa Augustyna, św. Tomasz zauważa, że wyjaśnienia nieporządkowane, czy też wygłaszane lekkomyślnie, prowadzą do ponawiania dawnych błędów, zwłaszcza arianizmu i sabelianizmu. Ponieważ tajemnica Trójcy przekracza nasz rozum, refleksja nad nią może się dokonywać jedynie z umiarem i roztropnością, na drodze drobiazgowej analizy naszego własnego myślenia i języka. Ze szczególną uwagą należy wytrwale i zgodnie z określonymi zasadami ważyć oraz oceniać znaczenie wszystkich źródeł: przede wszystkim Pisma, następnie tradycji ojców, lecz także metafizyki, antropologii, logiki i innych dyscyplin. 

Umiar i roztropność pobudzają zatem do badań, których zawiłość zniechęca czasem nawet najgorliwszych. Tomistyczne dociekania z zakresu teologii trynitarnej cechuje najczęściej wysoki poziom trudności. Większość z nich to specjalistyczne analizy. Trzeba przyznać, że teologia trynitarna św. Tomasza jest wymagająca - do tego stopnia, że niektórzy niecierpliwi czytelnicy skłonni byli uznać ją za rozprawę o charakterze logicznym lub metafizycznym, oderwaną od objawienia i historii zbawienia, albo też za ćwiczenie spekulatywne, którego podejmować się mogą jedynie nieliczne, najtęższe głowy. Jednakże Summa teologii nie została napisana dla uczonych: jej adresatami są właśnie studenci, którym ma ona pomóc stawiać pierwsze kroki w rozumieniu objawienia.

Niniejsza książka ma przyczynić się do ukazania bogactwa trynitarnej nauki Tomasza z Akwinu: została pomyślana jako wprowadzenie do lektury zawartego w Summie traktatu na temat Trójcy - bez ukrywania złożoności niektórych jego kwestii. (...) Podczas odczytywania trynitarnej nauki św. Tomasza będziemy często podkreślać, że w jego kolejnych syntezach można zauważyć pewne pogłębianie się refleksji, pewien rozwój. Pokazujemy również, w jaki sposób ową naukę objaśniają Tomaszowe komentarze biblijne. Nie pomijamy także wskazywania źródeł pozwalających lepiej dostrzec, w których punktach Tomaszowa nauka trynitarna jest w oryginalna, a w których tradycyjna. Ten aspekt historyczny nie jest w niniejszej pracy pierwszoplanowy, ma jednak swoje znaczenie. Nie wprowadzając czytelnika w zbyt drobiazgowe analizy, staraliśmy się mimo to zasygnalizować interesujące zagadnienia, wskazując dzieła, które szerzej je omawiają.   

Czy podobał się Państwu ten tekst? Jeśli tak, mogą Państwo przyczynić się do publikacji kolejnych, dołączając do grona MECENASÓW Teologii Politycznej Co Tydzień, redakcji jedynego tygodnika filozoficznego w Polsce. Trwa >>>ZBIÓRKA<<< na wydanie kolejnych numerów naszego tygodnika w 2024 roku. Każda darowizna ma dla nas olbrzymie znaczenie!