Pisząc tę książkę, miałem niekiedy wrażenie, że biorę udział w filozoficznej biesiadzie, gdzie zaproszeni goście – Platon, Tomasz z Akwinu, Hobbes, Kant i Hegel – mogli dzielić się swymi przemyśleniami – Instytut Myśli Józefa Tischnera wznowił książkę prof. Zbigniewa Stawrowskiego. Drugie wydanie zostało ubogacone nowymi rozważaniami
Zbigniew Stawrowski
Prawo naturalne a ład polityczny
Instytut Myśli Józefa Tischnera
2018
Kim jest człowiek? Jaka jest jego natura? Co z niej wynika dla międzyludzkiej wspólnoty? Trudno odpowiedzieć na tak ważkie pytania nie prosząc o wskazówki tych, którzy stawiali je przed nami. Pisząc tę książkę, miałem niekiedy wrażenie, że biorę udział w filozoficznej biesiadzie, gdzie zaproszeni goście – Platon, Tomasz z Akwinu, Hobbes, Kant i Hegel – mogli dzielić się swymi przemyśleniami. A ponieważ spotkanie odbywało się niejako poza czasem, w świecie wiecznych idei, każdy z filozofów mógł nawiązywać do głosów swoich współrozmówców, mógł pozostałym zadawać pytania, które im samym nie przyszły by z pewnością do głowy, bo pochodził z wnętrza innej epoki, innych doświadczeń i innego języka. Byłoby przy tym niestosowne udawać, że mój udział w debacie sprowadzał się wyłącznie do wiernego przedstawienia ich wywodów. Jako ten, kto sformułował temat, zaprosił do debaty tych a nie innych filozofów i wydobył z ich rozważań określone wątki, wniosłem do dyskusji swój własny punkt widzenia i swoje własne pytania, stawiane przez człowieka żyjącego tu i teraz, w Polsce na początku trzeciego tysiąclecia, który spoglądając na siebie i wokół siebie, stara się coś z tego świata zrozumieć.
Fragment Wstępu
SPIS TREŚCI:
Słowo wstępne
Wprowadzenie
ROZDZIAŁ 1: Trop sprawiedliwości – Platon
Sprawiedliwość i jej miara
Rządu rozumu, czyli rządy ludzi rozumnych – Państwo
Od idei do konkretu – Polityk
Rozumność wcielona w ustawy – Prawa
Kwestia praw politycznych
Fundamenty państwa prawa
Wymagania wolności a problem władzy
Państwo prawa i jego instytucje
Strażnicy praw
Wychowawca młodzieży
Najwyższe zgromadzenie strażników
Wymiar sprawiedliwości
Prawo własności
Rozumne zasady karania
Prawo wobec tego, co niezgodne z naturą – problem homoseksualizmu
ROZDZIAŁ 2: Klasyczne stanowisko prawnonaturalne – św. Tomasz z Akwinu
Uwagi wstępne – prawo naturalne i jego sens
Prawo wieczne a prawo naturalne
Treść prawa naturalnego
Uwagi i zastrzeżenia
Prawa ludzkiej natury a wolność woli
Wola – jej wolność i konieczność
Liberum arbitrium
Pouczający przypadek upadłych aniołów
ROZDZIAŁ 3: Nautralne pragnienie mocy – Thomas Hobbes
Uwagi wstępne – swoistość myśli Hobbesa
Problem wolności
Nautralne prawo mocy
Teologika mocy
Polilogika mocy – naturalny stan wojny
Naturalne prawo skończoności – lęk przed śmiercią
Rozumne warunki pokoju
Normy naturalne
Sprawcza moc – miecz sprawiedliwości
Geneza i sens władzy państwowej
Jednostka a państwo
Liberalizm
... czy totalizm?
Logika mocy i jej konsekwencje
ROZDZIAŁ 4: Naturalne prawo autonomii – Immanuel Kant
Ludzka natura i jej wymiary
Człowiek jako istota moralna
Prawo moralne
Wolność
Niezależność
Autonomia
Dobra wola
Godność
Między dobrem a złem – wewnętrzne napięcia ludzkiej natury
Pytanie o źródło zła
Prawo moralne a uczucie szacunku
Polilogika podmiotów moralnych – królestwo celów
System słusznych uprawnień
To, co Moje – własność
Dygresja: polemika z Hobbesem o naturze człowieka
Państwo prawa
Wewnętrzna struktura państwa
Prawo karne
Kara jako sprawiedliwa odpłata
Przypadek graniczny – kara śmierci
Prawa wolności a uprawnienia polityczne
Idea woli powszechnej i umowy społecznej
Pojęcia obywatela i stanu obywatelskiego
Niemoralność państwa dobrobytu
Zasada równości wobec prawa
Samodzielność – warunek podmiotowości politycznej
Idea republikańskiego państwa prawa
Krytyka demokracji
Platonizm Kanta
Uprawnienia narodów a idea wiecznego pokoju
ROZDZIAŁ 5: Prawa drugiej natury – Georg Hegel
Duch jako prawdziwa nieskończoność
Duch jako wolność
Wolność jako bycie u siebie samowiedzy
Wolność konkretna: bycie u siebie w tym, co inne
Duch teoretyczny
Duch praktyczny
Duch wolny jako wola etyczna
Konkretna ogólność – rozumna treść woli
Duch jako rzeczywistość etyczna
Obowiązki etyczne jako prawa wolności
Prawo abstrakcyjne
Własność
Umowa
Prawo wobec bezprawia
Prawo moralne
Prawo etyczne
Rodzina
Społeczeństwo obywatelskie
System potrzeb
System prawa stanowionego – wymiar sprawiedliwości
Struktury dodatkowej regulacji: policja i korporacja
Państwo
Ustrój wewnętrzny państwa
Władza panującego
Władza wykonawcza
Władza Ustawodawcza
Państwo wobec innych państw
Prawa rozwoju ducha – dzieje powszechne
Posłowie
Mapa ludzkiej natury
Rozumne elementy ładu politycznego
Polityczna organizacja wspólnoty etycznej
Polityczna organizacja wspólnoty moralnej
Bibliografia
Indeks nazwisk