O. Edward Kaczyński OP: Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu – „Angelicum”

Gdy św. Dominik, w trosce o stan Kościoła, na początku XIII w. założył zakon, którego działanie miało być świadectwem głoszonej Ewangelii, szczególny nacisk położył na studiowanie. Na rozwój zakonu duży wpływ mieli dwaj wybitni Doktorzy Kościoła: św. Albert Wielki i św. Tomasz z Akwinu. Doktorem Kościoła jest też dominikanka św. Katarzyna ze Sieny. W tradycji dominikańskiej studia i kontemplacja słowa Bożego są ściśle złączone z refleksją nad życiem osobistym i kościelnym. Owocami swej refleksji i modlitwy dominikanin winien dzielić się z innymi, według starej zakonnej zasady contemplata aliis tradere (rzeczy przemyślane i przemodlone przekazywać innym). Realistyczna filozofia św. Tomasza jest skutecznym narzędziem refleksji teologicznej i pomaga w rozwoju życia wewnętrznego, opartego na Piśmie Świętym i Tradycji. Korzystając z tego bogatego dziedzictwa, należy podejmować nowe problemy dzisiejszego świata i Kościoła.

Historia Uniwersytetu

Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu Angelicum w Rzymie powstał ze Studium Generalnego, założonego przez św. Tomasza przy kościele św. Sabiny w Rzymie, i Kolegium św. Tomasza, założonego w 1577 r. przez Juana Solano, biskupa Cuzco (Peru), przy klasztorze Santa Maria sopra Minerva, dziesięć lat po tym, jak Pius V w 1567 r. ogłosił św. Tomasza Doktorem Kościoła, nadając mu tytuł doctor Angelicus (Doktor Anielski). To nowe Kolegium miało się zająć, w świetle nauki św. Tomasza, problemami Nowego Świata (Ameryki), związanymi przede wszystkim z sytuacją Indian amerykańskich, w których obronie stanęli już wcześniej dominikanie hiszpańscy: Bartolomeo de Las Casas, Pedro de Cordova, Antonio Montesano i inni. W 1727 r. Kolegium otrzymało od Benedykta XIII prawo nadawania stopni naukowych także studentom niedominikańskim. Aż do 1908 r., Kolegium nie miało stałej siedziby.

Po zajęciu Rzymu przez wojska Garibaldiego w 1870 r. rząd włoski znacjonalizował bibliotekę uczelni, zwaną Casanatense, która do dzisiaj jest jedną z ważniejszych bibliotek historycznych Rzymu.

Rozwój Uniwersytetu i jego aktualna struktura

W 1882 r., trzy lata po ogłoszeniu Encykliki Leona XIII Aeterni Patris (1879) o rozwoju studiów filozoficznych w Kościele, powstał Wydział Filozoficzny, a w 1896 r. Wydział Prawa Kanonicznego. W 1906 r. Pius X podniósł Kolegium do rangi uczelni papieskiej. W 1908 r. Papieskie Kolegium Międzynarodowe Angelicum otrzymało nową siedzibę przy via San Vitale, zbudowaną przez generała Hiacintha M. Cormiera z przeznaczeniem na Dom Studiów i Kurię Generalną Zakonu. W 1926 r. Kolegium zostało przekształcone w Papieski Instytut Międzynarodowy Angelicum. W 1934 r. Instytut przeniósł się do odnowionego i powiększonego specjalnie w tym celu XVI-wiecznego klasztoru dominikanek klauzurowych świętych Dominika i Sykstusa w centrum Rzymu, gdzie ma swą siedzibę do dzisiaj. W 1942 r. Pius XII nadał Angelicum tytuł Atheneum. W r. 1950 został założony przez o. Paula Phillipe'a (przed wojną profesora w Warszawie, późniejszego kardynała) Instytut Duchowości, a w 1951 r. Instytut Nauk Społecznych, podniesiony do poziomu Wydziału w 1974 r. W końcu 7 marca 1963 r. Jan XXIII specjalnym motu proprio „Dominicanus Ordo” (AAS 55 (1963), 205-208) przekształcił Ateneum w Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu.

Podstawową inspiracją Uniwersytetu jest miłość prawdy, zgłębianej i wyrażonej przez św. Tomasza i tradycję dominikańską

Aktualnie ma on cztery wydziały: teologii, filozofii, prawa kanonicznego i nauk społecznych, oraz trzy instytuty: duchowości, tomistyczny i – od 1964 r. – wyższej wiedzy religijnej, przygotowujący siostry, braci zakonnych i świeckich do posługi w Kościele i do nauczania religii w szkołach. Z Uniwersytetem złączone są instytucjonalnie liczne ośrodki studiów teologicznych i filozoficznych. 11 ośrodków na pięciu kontynentach jest afiliowanych do Wydziału Teologii i 2 do Wydziału Filozofii, co znaczy, że mogą one w imieniu Uniwersytetu przyznawać stopnie naukowe bakalaureatu. Są to między innymi: St. Charles' Seminary (Nagpur, India), Dominican House of Studies St. Mary's (Tallaght, Dublin, Irlandia), St. Joseph's Seminary (Nowy Jork, USA), Mount St. Mary's Seminary (Greenmeadows, Nowa Zelandia), Instituto Teologico de América Central Intercongregacional (San José, Kostaryka), Seminary of Detroit (USA), Studium Filozoficzno-Teologiczne w Săo Paulo (Prowincja Dominikańska, Brazylia). Prawo nadawania tytułu licencjata ma Bolońskie Studium Teologiczne z dwoma sekcjami: Studium Teologicznym Dominikanów i Papieskim Seminarium Regionalnym w Bolonii.

Największą jednostką jest Wydział Teologii. Po 1968 r., kiedy łacina przestała być jedynym językiem wykładowym, Wydział Teologii zorganizował dwie sekcje językowe: angielską i włoską, realizujące program obowiązujący do magisterium. Licencjat i doktorat można uzyskać w 6 sekcjach ze specjalizacjami: biblijną, tomistyczną, dogmatyczną, ekumeniczną, moralną i duchowości. Wydział Teologii ma również sekcję ekumeniczną, specjalizującą się w dialogu z wyznaniami protestanckimi. Do Wydziału Teologii należy także Instytut Patrystyczno-Ekumeniczny św. Mikołaja w Bari, zajmujący się dialogiem z Kościołem prawosławnym; posiada on własny ośrodek w Atenach. Wydział Nauk Społecznych od pięciu lat realizuje także programy Tutor i Management oraz współpracuje z Uniwersytetem św. Tomasza w Saint Paul w stanie Minnesota w USA i z Wydziałem Prawa Uniwersytetu Tor Vergata w Rzymie.

Fundamentalne zadania Uniwersytetu

Podstawową inspiracją Uniwersytetu jest miłość prawdy, zgłębianej i wyrażonej przez św. Tomasza i tradycję dominikańską. Z tym dziedzictwem pragnie on włączyć się w nową ewangelizację trzeciego tysiąclecia.

Główne zadania Uniwersytetu to: przekazywanie bogactwa przeszłości młodym pokoleniom, poszukiwanie rozwiązań nowych problemów Kościoła i świata oraz wyrażenie ich językiem zrozumiałym dla wszystkich. Musi on zatem nie tylko przekazywać depozyt wiary przyszłym pokoleniom, lecz również prowadzić badania naukowe i publikować ich rezultaty. Od 1923 r. Uniwersytet św. Tomasza wydaje kwartalnik „Angelicum”, a od 1998 r. Wydział Nauk Społecznych – czasopismo „Oikonomia”. Uczelnia publikuje też serię książek pt. Studia i prowadzi własne wydawnictwo.

Kierując się wskazaniami zawartymi w Konstytucji apostolskiej Jana Pawła II z 1983 r. Sapientia Christiana, Uniwersytet Angelicum stara się stworzyć odpowiednie środowisko dla formacji integralnej, która obejmuje wszystkie wymiary życia chrześcijańskiego: intelektualny, moralny, duchowy i pastoralny; środowisko, które ułatwia szczery dialog w dążeniu do cywilizacji miłości w duchu komunii ludzkiej i chrześcijańskiej.

Jednym z głównych teologii jest podjęcie dialogu z kulturą współczesną, która ulegając sekularyzacji, izoluje Kościół i religię jako „relikty” przeszłości

Jako uniwersytet dominikański Angelicum działa zgodnie z prawami zakonu, który od 1231 r. ma swoją Ratio Studiorum. Jest więc otwarty dla wszystkich studentów, którzy pragną pogłębić wiedzę o depozycie wiary Kościoła, wyrażonej w tradycji dominikańskiej. Ta tradycja filozoficzno-teologiczna jest uznana i ceniona przez Kościół od wielu wieków, a przede wszystkim przez ostatnich papieży i Sobór Watykański II. Znalazła swój wyraz szczególnie w Katechizmie Kościoła Katolickiego i w Encyklikach Jana Pawła II: Veritatis splendor, Evangelium vitae i Fides et ratio.

Jednym z głównych zadań Kościoła, a zatem i teologii, jest podjęcie dialogu z kulturą współczesną, która ulegając sekularyzacji, izoluje Kościół i religię jako „relikty” przeszłości, godne uznania, ale stojące na uboczu historii. Toteż uniwersytety katolickie i papieskie powinny prowadzić dialog z uniwersytetami prywatnymi i państwowymi, aby w naszym świecie, już i tak podzielonym, uniknąć niebezpieczeństwa izolacji kulturowych. Uniwersytet jest także powołany do dialogu z innymi wyznaniami chrześcijańskimi i z religiami niechrześcijańskimi.

Wpływ kontekstu rzymskiego

Dominikanie mają na świecie kilka wielkich uniwersytetów, np. w Manili, w Bogocie, w Providence w USA, ale Angelicum znajduje się w samym sercu chrześcijaństwa, w Rzymie – stolicy Wikariusza Chrystusowego, stąd wierność tradycji św. Tomasza z Akwinu, patrona Uniwersytetu, i wierność Magisterium Kościoła jest i będzie jego zadaniem pierwszorzędnym. Oprócz Angelicum działa w Rzymie sześć uniwersytetów papieskich: Gregorianum (jezuicki), Lateranum (diecezji rzymskiej), Urbanianum (dla Kościołów misyjnych), Salesianum (księży salezjanów), Krzyża Świętego (Opus Dei) i Antonianum (franciszkanów). Są też dwa atenea: Anselmianum (benedyktynów) i Regina Apostolorum (legionistów Chrystusa). Ponadto istnieje jeszcze kilka instytutów specjalistycznych, jak Biblicum (jezuitów), Orientale (jezuitów), Augustinianum (augustianów), Alfonsianum (redemptorystów), Seraficum (franciszkanów konwentualnych) i Marianum.

Polacy – profesorowie i studenci Uniwersytetu

W dawnym Instytucie św. Tomasza na przełomie XVI i XVII w. pracował polski dominikanin Abraham Bzowski, wybitny historyk zakonu i prowincji.

W latach 1932-1934 na Angelicum wykładał teologię moralną o. J. Woroniecki, który był również magistrem studiów i wicerektorem. Wśród ojców polskiej prowincji dominikanów, którzy studiowali i wykładali na Angelicum w obecnej siedzibie, byli m.in.: o. Innocenty Bocheński, doktor teologii na Angelicum, filozof i logik światowej sławy – wykładał logikę i historię logiki w latach 1934-1939; o. Józef Paściak (magister św. teologii), biblista – wykładał języki starożytne i egzegezę od 1945 do 1956 r.; o. Feliks Bednarski, etyk i teolog moralista (magister św. teologii) – był wykładowcą na Angelicum w latach 1956-1986; o. Władysław Skrzydlewski, doktor ekonomii i nauk społecznych – wykładał w latach 1969-1975 naukę społeczną i moralność seksualną; o. Albert Krąpiec, doktor teologii – był wielokrotnie wykładowcą na Angelicum jako visiting professor w latach 1980-1986. Profesorem Angelicum był obecny sekretarz Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych abp Edward Nowak [tekst pochodzi z 2006 r. – red.]. Etykę Nowego Testamentu wykładał ks. dr hab. Zbigniew Kiernikowski, biblista, były rektor Papieskiego Instytutu Polskiego, obecnie biskup siedlecki. Patrologię wykłada o. B. Degórski, polski paulin i prokurator generalny zakonu. Na Wydziale Filozofii s. B. Furgalska prowadzi kursy w języku włoskim: o naturze odpowiedzialności i o godności osoby ludzkiej, w angielskim zaś wykłada metodologię, wstęp do filozofii, psychologię filozoficzną, historię filozofii od Kartezjusza do Kanta i filozofię religii. Ks. E. Domagała, sercanin, wykłada metodologię, logikę, psychologię filozoficzną i historię filozofii średniowiecznej.

Ze szczególnym szacunkiem i uznaniem Angelicum odnosi się do Jana Pawła II, który był jego absolwentem i jako Papież odwiedził Uniwersytet dwukrotnie

Aktualnie na Angelicum pracuje pięciu polskich dominikanów: o. W. Giertych wykłada teologię moralną w sekcji angielskiej; o. J. Śliwa – prawo kanoniczneo. E. Kaczyński i o. R. Rybka – teologię moralną w sekcji włoskiej; o. B. Kochaniewicz – mariologię w sekcji angielskiej. O. Rybka jest również redaktorem kwartalnika „Angelicum”.

Na uczelni pracuje ok. 175 profesorów 35 narodowości oraz studiuje ok. 1300 osób z 98 krajów świata. Największą grupę stanowią Włosi, następnie studenci ze Stanów Zjednoczonych, z Indii, z Polski, z Anglii, z Filipin, z Brazylii, z Konga, z Nigerii, z Argentyny, z Irlandii, z Libanu. Reszta to kilkuosobowe grupy z wielu krajów Europy, Ameryki Południowej, Afryki, Azji i Oceanii. Po upadku komunizmu pojawili się studenci z Rosji, Litwy, Białorusi, Ukrainy, Słowacji, Chorwacji, Rumunii. Po raz pierwszy jest także kilku studentów z krajów skandynawskich i z Turcji. Wielkim wyróżnieniem była dla Angelicum decyzja Matki Teresy z Kalkuty, która wybrała tę uczelnię jako miejsce formacji przyszłych kapłanów z założonego przez nią zgromadzenia.

W ostatnich latach udało się zgromadzić fundusz stypendialny dla studentów z Ameryki Łacińskiej, Afryki, Azji oraz krajów środkowej i wschodniej Europy .

Jan Paweł II a Angelicum

Ze szczególnym szacunkiem i uznaniem Uniwersytet św. Tomasza odnosi się do Jana Pawła II, który był jego absolwentem i jako Papież odwiedził Uniwersytet dwukrotnie. Po raz pierwszy z okazji kongresu poświęconego Encyklice Leona XIII Aeterni Patris 17 listopada 1979 r. W swoim przemówieniu podkreślił znaczenie filozofii św. Tomasza dla współczesnej kultury. Druga wizyta Jana Pawła II w Angelicum miała miejsce po beatyfikacji założyciela nowego Instytutu św. Tomasza, generała zakonu o. Jacka Marii Cormiera w 1994 r. W czasie tej wizyty Uniwersytet nadał swojej Aula Magna imię Jana Pawła II.

16 grudnia 1993 r. na Angelicum odbyły się uroczyste obchody 15-lecia pontyfikatu, zorganizowane przez Henryka Kupiszewskiego, ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej, i rektora uniwersytetu o. Edwarda Kaczyńskiego (1993-2002).

Z okazji 50-lecia doktoratu ks. Karola Wojtyły, uzyskanego w 1948 r., i 20-lecia pontyfikatu Jana Pawła II Uniwersytet razem z Komitetem Rektorów Papieskich Uniwersytetów i Ateneów, ambasadorem Stefanem Frankiewiczem i Kongregacją ds. Wychowania Katolickiego zorganizował specjalne sympozjum 6 listopada 1998 r., którego akta zostały opublikowane w książce pt. Fede di Studioso e Obbedienza di Pastore (Wiara uczonego i posłuszeństwo pasterza), Millennium, Rzym 1999 r. W książce oprócz konferencji i studiów znajduje się wartościowy tekst o. R. Spiazziego: Profesorowie Karola Wojtyły na Wydziale Teologii w latach 1946-1948 (ss. 331-363).

o. Edward Kaczyński OP

Tekst ukazał się 27 stycznia 2006 r na portalu opoka.org.